Aspartam w napojach dietetycznych: czy to naprawdę zdrowa alternatywa?

W ostatnich latach temat aspartamu jest pełen kontrowersji. Zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy tego słodzika mają swoje argumenty. Mimo iż w literaturze naukowej nie pojawiło się nic nowego na temat szkodliwości aspartamu, to nadal nierzadko obawiamy się go spożywać. Czy faktycznie aspartam jest zdrowszą alternatywą dla cukru? A jeśli tak, to ile można go spożywać?

Co to jest aspartam?

Aspartam to związek chemiczny należący do słodzików, a dokładniej intensywnych substancji słodzących. W swojej grupie jest jednym z najpopularniejszych przedstawicieli. Najczęściej stosuje się go jako dodatek do napojów gazowanych bez dodatku cukru, a także do żywności o obniżonej kaloryczności np. słodyczy dla sportowców.

W mediach i prasie popularnonaukowej aspartam promowany jest jako bezkaloryczny zamiennik cukru i faktycznie, dzięki swojej ogromnej sile słodzenia, aspartam nie dostarcza kalorii. Przeciętnie jest on nawet 160 – 200 razy słodszy niż klasyczny cukier spożywczy. Zatem w praktyce do żywności dodawany jest w bardzo małej ilości.

Pod względem chemicznym aspartam to organiczny związek chemiczny należący do grupy estrów. W temperaturze pokojowej ma postać białego ciała stałego o krystalicznej budowie. Ponadto rozpuszcza się w wodzie. Można by więc powiedzieć, że zarówno pod wpływem smaku, jak i wyglądu czy rozpuszczalności jest podobny do klasycznego cukru spożywczego.

Historia aspartamu vs. teraźniejszość

Aspartam został odkryty już w połowie lat 60. XX wieku przez chemika, Jamesa M. Schlattera, który pracował na zlecenie amerykańskiej firmy farmaceutycznej (G.D. Searle & Company). Wbrew pozorom celem pracy chemika nie było poszukiwanie słodkiego zamiennika cukru, a leku na chorobę wrzodową. O słodkich właściwościach aspartamu naukowiec przekonał się przypadkiem, gdy polizał palec.

Kolejne prawie 20 lat to czas intensywnych badań nad słodzikiem. Nowo odkryta substancja wymagała dokładnej analizy i oceny jej wpływu na organizm ludzki. Współcześnie, w związku z wygaśnięciem patentu amerykańskiego, aspartam jest produkowany przez różne firmy na całym świecie, w tym w Japonii, Holandii czy Francji.

Obecnie, mimo iż aspartam jest prawie 50 lat na rynku, to nadal aktualne są obawy przed jego spożyciem. Wielu z nas nie raz słyszało, że aspartam jest szkodliwy czy zwiększa ryzyko nowotworów. Czy obawy te są słuszne? Czy aspartam nie jest zdrowy?

Kontrowersje związane ze spożyciem aspartamu

Jak wskazują niektórzy naukowcy, największą obawą współczesnego systemu zdrowia w kontekście rosnącego spożycia żywności przetworzonej, powinien być wpływ substancji dodatkowych na zdrowie. W przypadku aspartamu obawiamy się przede wszystkim jego roli w rozwoju nowotworów. Na początku XXI wieku włoscy badacze opublikowali raport, w którym wykazali, że spożycie aspartamu przez szczury było związane z wyższym ryzykiem nowotworów.

Wyniki te, choć tak naprawdę odmienne od większości dostępnych badań, nie zostały zignorowane. EFSA, czyli Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności do tego czasu trzykrotnie dokonywał oceny bezpieczeństwa aspartamu – w 1985, 1989 i 2002. Następnie, po publikacji kontrowersyjnych badań, w 2006, 2009, 2011 i 2013. Jak wskazują eksperci, badania te jednak nie wpływają na zmianę zaleceń. W ramach analizy wykazano szereg błędów metodologicznych (np. zbyt wysokie dawki słodzika). Ostatecznie EFSA wskazała, że aspartam spożywany w ilościach rekomendowanych przez wytyczne (ADI do 40 mg/kg m. c. dzień) jest bezpieczny.

Czym jest wskaźnik ADI? Jest to tak zwana dawka bezpieczna, a w fachowym języku dopuszczalne dzienne pobranie. Jest to ilość substancji słodzącej w miligramach na kilogram masy ciała na dzień. Ta dawka, spożywana każdego dnia, przez całe życie nie powinna negatywnie wpłynąć na zdrowie. Warto jednak zauważyć, że w miarę upływu czasu publikowane są nowe, dokładniejsze badania. W związku z tym obecnie trwają analizy najnowszych badań. Ostatecznie przyczyni się to do opublikowania kolejnego stanowiska, w którym wartość ADI może, ale nie musi, zostać zmieniona.

Czy aspartam jest zdrową alternatywą dla cukru?

Jak wskazano w wytycznych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, a także Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością substancje słodzące, takie jak aspartam, są bezpieczne zgodnie z poziomem ADI. Spożywanie słodzików zamiast cukru spożywczego jest wskazane zwłaszcza u osób z nadwagą i otyłością, a także, gdy występuje nieprawidłowa glikemia na czczo, insulinooporność i cukrzyca typu 2. Warto jednak podkreślić, że powinien to być jeden z elementów zdrowego stylu życia, a nie jedyny odchudzający nawyk. Należy pamiętać o przestrzeganiu zdrowej diety na co dzień i regularnej aktywności fizycznej.

Podsumowując, aspartam to jeden z najpopularniejszych słodzików syntetycznych. Zastanawiając się nad włączeniem go do diety, należy indywidualnie ocenić swój stan zdrowia i potrzeby. W takiej sytuacji pomocna będzie także konsultacja z doświadczonym lekarzem lub/i dietetykiem. Spożywając aspartam w zastępstwie cukru, pamiętaj, że nadal należy przestrzegać jego umiarkowanego spożycia i zdrowej diety ogółem.

Bibliografia

1. Scientific Opinion on the re-evaluation of aspartame (E 951) as a food additive. European Food Safety Authority 2013.
2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r.
3. Wierzbicka. „Słodziki” - aspekty żywieniowe i zdrowotne. WSZECHNICA ŻYWIENIOWA SGGW, maj 2014.
4. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego w sprawie stosowania niskokalorycznych substancji słodzących. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2012; 8:4:144 - 145.
5. S. Food and Drug Administration. FDA Statement on European Aspartame Study 2007.
6. Sękalska. Zawartość sztucznych substancji słodzących – aspartamu, acesulfamu-k i sacharynianu sodu w napojach dietetycznych. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2007; 3:52:127 – 138.
7. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r.